του Θάνου Καμήλαλη
Η απόφαση του πρώην υπουργού Περιβάλλοντος, Πάνου Σκουρλέτη με την οποία απορρίφθηκε η βασικότερη τεχνική μελέτη της εταιρείας για τη μεταλλουργία στη Χαλκιδική πέρασε στα «ψιλά» των ΜΜΕ, ωστόσο φέρνει την Eldorado Gold μπροστά σε ένα (αναμενόμενο) αδιεξοδο. Η Eldorado, όλο και
περισσότερο, μοιάζει με έναν «γίγαντα με πήλινα πόδια», ανήμπορο να τηρήσει τις ίδιες του τις δεσμεύσεις, απέναντι στο ελληνικό κράτος, τους πολίτες αλλά και τους μετόχους της.
Στις 3 Ιανουαρίου λήγει η προθεσμία της Eldorado Gold για να αμφισβητήσει την τελευταία απόφαση Σκουρλέτη για τα μεταλλεία της στις Σκουριές Χαλκιδικής, κάτι που μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσω της προσφυγής στο Συμβούλιο της Επικρατείας. Μετά το τέλος της προθεσμίας, η απόφαση του πρώην υπουργού Περιβάλλοντος θα είναι άμεσα εκτελεστέα. Ακόμα και εάν η εταιρεία προσφύγει στο ΣτΕ, κίνηση που θεωρείται πολύ πιθανή, είναι εξαιρετικά αμφίβολο εάν θα αλλάξει κάτι όσον αφορά την υλοποίηση της εξόρυξης χρυσού στη Χαλκιδική, καθώς το ΣτΕ, μολονότι στο παρελθόν έχει δικαιώσει σε επιμέρους ζητήματα την εταιρεία, δεν έχει αρμοδιότητα να αποφασίσει για μία καθαρά τεχνική κρίση της Διοίκησης του υπουργείου Περιβάλλοντος. Όπως τονίζει στο TPP το μέλος του Παρατηρητηρίου Μεταλλευτικών Δραστηριοτήτων, Τόλης Παπαγεωργίου, το σταμάτημα της εξόρυξης στη Χαλκιδική είναι πλέον «ζήτημα πολιτικής βούλησης».
Θα πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι την Παρασκευή, 16 Δεκεμβρίου, έγινε γνωστό ότι αποσύρθηκε ο Πρόεδρος και Διευθύνων Σύμβουλος της εταιρείας, Πολ Ράιτ. Αντικαταστάτης του αναλαμβάνει ο Τζορτζ Μπερνς, πρώην αντιπρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος της θυγατρικής Goldcorp. Οι λόγοι αυτής της αλλαγής δεν είναι ακόμη γνωστοί.
Το πρόβλημα του flash smelting
H «επένδυση» της Eldorado Gold στη Χαλκιδική αντιμετωπίζει ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα, εκτός της περιβαλλοντικής καταστροφής της περιοχής και των εκατοντάδων ποινικών διώξεων πολιτών που έχουν συμμετάσχει σε διαδηλώσεις εναντίον της. Ο «πυρήνας» της επένδυσης, η μέθοδος μεταλλουργίας ακαριαίας τήξης (flash smelting), την οποία η ίδια η εταιρεία είχε θέσει ως προϋπόθεση για την «επένδυση» της στις Σκουριές, δεν μπορεί να υλοποιηθεί. Γεγονός που φαίνεται από το ότι 5 χρόνια μετά την έγκριση των αρχικών σχεδίων και μελετών για τα μεταλλεία στις Σκουριές, η Eldorado δεν έχει καταφέρει να αποδείξει ότι η μέθοδος της είναι εφαρμόσιμη στα εδάφη της Χαλκιδικής.
Η τελευταία απόδειξη των παραπάνω ήταν η απόφαση του υπουργού Περιβάλλοντος και Ενέργειας, Πάνου Σκουρλέτη, στις 3 Νοεμβρίου 2016, όταν το ελληνικό κράτος απέρριψε ξανά τη μεταλλουργική μέθοδο της Eldorado Gold ως μη εφαρμόσιμη, λόγω της εξαιρετικά υψηλής περιεκτικότητας του μίγματος τροφοδοσίας της μεταλλουργικής μονάδας στο εξαιρετικά τοξικό στοιχείο αρσενικό. Το Υπουργείο αναφέρει ότι εάν προχωρήσει η εξόρυξη χρυσού στην περιοχή, θα εκπέμπονται ετησίως στην ατμόσφαιρα 20.000 τόνοι αρσενικού.
Όπως προσθέτει «οι 20.000 τόνοι/έτος θα πρέπει να αφαιρεθούν από την τελική εκπομπή στην ατμόσφαιρα, προκειμένου αυτή να μειωθεί στο περιβαλλοντικό όριο των 20 kg/έτος.
Τέτοια ποσοστά απόδοσης βιομηχανικών συστημάτων διαχείρισης αρσενικού δεν υπάρχουν πουθενά στον κόσμο». Επομένως, το Υπουργείο Περιβάλλοντος κρίνει οριστικά ότι είναι αδύνατον να εγκριθεί η τεχνική μελέτη της μεταλλουργίας, που είναι ο βασικότερος όρος του Επενδυτικού Σχεδίου της Eldorado Gold στις Σκουριές.
Η μεταλλουργία στην περιοχή φαίνεται αδύνατον να προχωρήσει κι έτσι αφενός χάνεται η απαραίτητη προϋπόθεση για τη δημιουργία «σημαντικού δημοσίου οφέλους» από την επένδυση, αφετέρου υπάρχει ο κίνδυνος πρωτοφανούς περιβαλλοντικής καταστροφής στην περιοχή (τα συμπυκνώματα της Eldorado θα έχουν περιεκτικότητα 8% σε αρσενικό, όταν πουθενά στον κόσμο δεν υπάρχει μεταλλουργία με συμπυκνώματα πάνω από 0,3%).
Η κατασκευή της μεταλλουργίας που θα παράγει καθαρά πολύτιμα μέταλλα είναι ο στόχος της σύμβασης Eldorado – Ελληνικού Δημοσίου γιατί μόνο από αυτήν υπάρχει προσδοκία για έσοδα που θα αποκομίσει το ελληνικό κράτος. Η απόφαση Σκουρλέτη δεν αναιρείται ούτε από την απόφαση του διαδόχου του στο Υπουργείο Περιβάλλοντος, Γιώργου Σταθάκη, στις 16 Νοεμβρίου. Μολονότι ο νέος υπουργός προκάλεσε αρκετά σχόλια, καθώς η πρώτη του απόφαση ήταν να δώσει μία άδεια (ρουτίνας) στην εταιρεία, έσπευσε να διασαφηνίσει ότι «σε καμία περίπτωση δεν αναιρείται η προηγούμενη απόφαση του υπουργείου (2/11/2016), με την οποία απορρίφθηκε η αίτηση θεραπείας που είχε καταθέσει η εκμεταλλεύτρια εταιρία».
Παράλληλα οποιαδήποτε αλλαγή η τροποποίηση της μεθόδου μεταλλουργίας από την Eldorado θα σημαίνει ότι ολόκληρη η αδειδότηση της θα πρέπει να ξεκινήσει από την αρχή. Το Συμβούλιο της Επικρατείας έχει αποφασίσει από το 2013 ότι «τυχόν εφαρμογή άλλης μεθόδου ή η ουσιώδης, ως προς τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις, τροποποίησή της, σε οποιοδήποτε στάδιο και αν ανακύψει η ανάγκη αυτή, θα πρέπει να στηρίζεται σε νέα έγκριση περιβαλλοντικών όρων, εκδοθείσα κατόπιν τηρήσεως εκ νέου της διαδικασίας περιβαλλοντικής αδειοδοτήσεως»
Το «κρυφτό» με τα ΜΜΕ
Ενώ όμως φαίνεται ότι το αδιέξοδο του επενδυτικού σχεδίου της Eldorado είναι πιο κοντά από ποτέ, στα ελληνικά ΜΜΕ (και κατ’επέκταση στα ξένα) επικρατεί σιγήν ιχθύος για το ζήτημα. Η «ομερτά» αυτή δεν είναι περίεργη, αν σκεφτεί κανείς το πώς επιθυμεί η εταιρεία να παρουσιάσει την κατάσταση στις Σκουριές αλλά και τη γενικότερη στάση των συστημικών ΜΜΕ.
Η τακτική είναι πολύ απλή και γνώριμη πλέον. Πηγάζει από το παράδοξο ότι η Eldorado, μολονότι δεν έχει καταφέρει από το 2011 να αποδείξει ότι το σχέδιο της για την μεταλλουργία λειτουργεί, καταφέρνει να λαμβάνει όλες τις περιφερειακές άδειες μικρότερης σημασίας, ώστε π.χ να κατασκευάζει και να λειτουργεί κανονικά τα εργοστάσια της, να καταστρέφει εκτάσεις του δάσους στο βουνό Κάκκαβος κλπ.
Μερικές φορές μπορεί να χρειάζονται «φωτογραφικές» τροπολογίες στη Βουλή (βλ. νόμος Σαμαρά για νομιμοποίηση του αυθαιρέτου εργοστασίου εμπλουτισμού), άλλες όντως η εταιρεία τηρεί τη «νομιμότητα». Αλλά δεν είναι αυτό το θέμα, αφού τέτοιες τεχνικές άδειες αποδεικνύονται ήσσονος σημασίας για την πρόοδο της «επένδυσης» στη Χαλκιδική, όσο η εταιρεία δεν έχει βρει λύση στο ζήτημα του flash smelting (αντίθετα έχουν τεράστια σημασία για το περιβάλλον της Χαλκιδικής και της ευρύτερης περιοχής).
H Eldorado και τα ΜΜΕ όμως προσπαθούν να παρουσιάσουν μία πολύ διαφορετική εικόνα, με στόχο να παραπλανείται η ελληνική κοινή γνώμη αλλά και «να μην ενημερώνονται οι μέτοχοι της εταιρείας για την αδυναμία υλοποίησης της επένδυσης», όπως τονίζουν πηγές του TPP. Για αυτούς τους λόγους κάθε τεχνική άδεια μικρής σημασίας που λαμβάνει η εταιρεία από το ελληνικό κράτος παρουσιάζεται ως «πράσινο φως» για την εξόρυξη χρυσού στη Χαλκιδική.
Για παράδειγμα, στις αρχές του 2016 ξεσπάει «πόλεμος» ανάμεσα στην εταιρεία και τον τότε υπουργό Περιβάλλοντος, Πάνο Σκουρλέτη, που οδηγεί στην προσωρινή αναστολή των εργασιών της Eldorado στην Χαλκιδική. Η εταιρεία δικαιώνεται στο Συμβούλιο της Επικρατείας, που διατάσσει την επανέναρξη των εργασιών στη Χαλκιδική, μολονότι δεν αναφέρει τίποτα για το πρόβλημα του flash smelting.
Ακολουθεί μία περίοδος ευφορίας για την Eldorado, καθώς οι εργασίες της σε Ελλάδα, Ρουμανία και Τουρκία, προχωράνε κανονικά παρά τις αντιδράσεις. Στις 9 Μαϊου ο πρώην πλέον διευθύνων σύμβουλος, Πολ Ραίτ, μέσω της επίσημης ιστοσελίδας της εταιρείας ανακοινώνει στο διεθνές επενδυτικό κοινό ότι: «Είμαστε πολύ ευχαριστημένοι με τη λήψη της έγκρισης αυτής και πολύ ενθαρρυμένοι από τη συνεχή επικοινωνία μεταξύ της «Ελληνικός Χρυσός» και του υπουργείου και των τεχνικών υπηρεσιών του. Πιστεύω ότι τώρα υπάρχει μία πολύ βελτιωμένη κοινή αντίληψη, εκτίμηση και ευθυγράμμιση μεταξύ της εταιρείας και του υπουργείου…».Χάρη στις διαδοχικές θετικές εξελίξεις για την εταιρεία, η μετοχή της σημειώνει τεράστια άνοδο την περίοδο Ιανουαρίου – Ιουλίου 2016.
Μόνο που μετά ξεκινούν τα προβλήματα. Στις 5 Ιουλίου το ελληνικό Υπουργείο Περιβάλλοντος επέστρεψε στην εταιρεία ως ελλιπή και λανθασμένη την τεχνική μελέτη της μεταλλουργικής μονάδας χαλκού/χρυσού. Στις 22 Ιουλίου ένα δικαστήριο της Ρουμανίας σταμάτησε την κατασκευή των εγκαταστάσεων για το φράγμα αποβλήτων του μεταλλείου Certej, απόφαση άμεσα εκτελεστή. Την ίδια μέρα γίνεται γνωστό ότι λόγω των πολιτικών εξελίξεων στην Τουρκία και της αστάθειας μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα, η Credit Suisse υποβάθμισε τις μετοχές της Eldorado.
Οι αρνητικές εξελίξεις γι αυτήν από τον Ιούλιο του 2017 μέχρι σήμερα και ιδιαίτερα το αδιέξοδο στη Χαλκιδική αντιμετωπίζονται με ολοκληρωτική σιωπή από την Eldorado, Στα ελληνικά ΜΜΕ η τελευταία απόφαση Σκουρλέτη παρουσιάστηκε αποσπασματικά και ως απλά ένα διαδικαστικό ζήτημα, ακόμα μία τεχνική μελέτη που επιστράφηκε πριν βρεθεί η «χρυσή τομή». Στο εξωτερικό, η Eldorado προσπαθεί να κρατήσει το πρόβλημα της μυστικό κάτι που φαίνεται από τη στήλη με τα τελευταία νέα στην ιστοσελίδα της, όπου απουσιάζει οποιαδήποτε δημοσίευση για τις πρόσφατες εξελίξεις στην Ελλάδα, αντίθετα με ο,τι συνέβη όταν επανεκκίνησαν οι εργασίες στις Σκουριές. Συν τοις άλλοις η εταιρεία όταν είναι υποχρεωμένη να δίνει αναφορά στους μετόχους της για το τι συμβαίνει, αποκρύπτει την αλήθεια για το πρόβλημα της στην Χαλκιδική, παρουσιάζοντας μόνο τους τομείς που σημειώνει πρόοδο, κάτι που φαίνεται από τα αποτελέσματα του τρίτου τριμήνου του 2016.
Η περιβαλλοντική και κοινωνική καταστροφή
Ενώ η «επένδυση» της Eldorado φαίνεται ότι οδηγείται σε αδιέξοδο και τα όποια οφέλη της παραμένουν άγνωστα, οι συνέπειες είναι εδώ και χρόνια πλέον γνωστές. Η προηγούμενη κυβέρνηση Σαμαρά, προωθούσε τις «επενδύσεις με κάθε κόστος». Το κόστος αυτό φάνηκε πολύ γρήγορα στη Χαλκιδική, τόσο στο περιβάλλον όσο και στην τοπική κοινωνία, που ακόμα και σήμερα αντιστέκεται, μαζί με χιλιάδες ακόμα πολίτες, στην εξόρυξη.
Στη θυγατρική της Eldorado, «Ελληνικός Χρυσός», παραχωρήθηκε μία έκταση 264.000 στρεμμάτων, μεταξύ των οποίων βρίσκονται χιλιάδες στρέμματα δάσους στο όρος Κάκκαβος. Η έκταση αυτή σήμερα έχει μετατραπεί σε ένα τεράστιο εργοτάξιο της εταιρείας. Οι συνέπειες της εξόρυξης δεν περιορίζονται στην τοπική περιοχή, αλλά αναμένεται να αποδειχθούν ιδιαίτερα σημαντικές για την υγεία όχι μόνο των κατοίκων της Χαλκιδικής, αλλά και του μεγάλου αστικού κέντρου της Θεσσαλονίκης. Οι υπηρεσίες του υπουργείου Περιβάλλοντος έχουν εντοπίσει από τον Δεκέμβριο του 2015 την ύπαρξη αμίαντου στις Σκουριές, ενός καρκινογόνου ορυκτού. Αξίζει να σημειωθεί ότι όπως καταγγέλεται, στην αρχική υποβολή της τεχνικής μελέτης του υποέργου Σκουριών η εταιρεία όχι μόνο δεν ανέφερε καθόλου την παρουσία αμιάντου αλλά και δεν έλαβε μέτρα προστασίας για την έκθεση των εργαζομένων.
Η έκθεση σε αμίαντο αποδεικνύεται θανατηφόρα, με σημαντικότερο παράδειγμα το γεγονός ότι 72 από τους 250 εργαζόμενους στο εργοστάσιο αμιαντοτσιμέντου της ΕΛΛΕΝΙΤ τη δεκαετία του 60 της έχασαν τη ζωή τους από αμιάντωση ή από διάφορες μορφές καρκίνου, ενώ παραμένει άγνωστο πόσοι από τους κατοίκους της Λάμψακου, στη Χαλκίδα, επιβαρύνθηκαν καθοριστικά από τον αμίαντο. Μετά από δικαστικούς αγώνες τα θύματα και οι συγγενείς τους δικαιώθηκαν, ενώ το εργοστάσιο της ΕΛΛΕΝΙΤ έκλεισε το 1990. Η εξόρυξη χρυσού στη Χαλκιδική θα απελευθερώσει στην ατμόσφαιρα χιλιάδες τόνους σκόνης που θα περιέχει αμίαντο αλλά και άλλες καρκινογόνες ουσίες, π.χ. χαλαζίας, όπως έχει τονίσει ο καθηγητής Γεωλογίας του ΑΠΘ, Σαράντης Δημητριάδης.
Παράλληλα, ολόκληρη η τοπική κοινωνία της Χαλκιδικής έχει χαρακτηριστεί ως «εγκληματική οργάνωση». Αυτήν τη στιγμή υπάρχουν συνολικά 450 διώξεις κατοίκων με βαριές κατηγορίες που τους αποδίδονται αυθαίρετα, επειδή συμμετέχουν σε διαδηλώσεις κατά της εξόρυξης χρυσού στην περιοχή τους. Στις αρχές Δεκεμβρίου 3 από αυτούς καταδικάστηκαν σε έναν χρόνο φυλάκιση με αναστολή, ενώ οι δίκες είναι συνεχείς και εξαντλούν οικονομικά τους κατοίκους και το κίνημα κατά της εξόρυξης. Εκτός από τις διώξεις, οι κάτοικοι της Χαλκιδικής αντιμετωπίζουν αστυνομική καταστολή και πολλά χημικά σε κάθε προσπάθεια διαμαρτυρίας, ενώ καταγγέλλουν επανειλημμένα ότι καταπατάται ακόμα και η ιδιωτική τους ζωή, με παρακολουθήσεις τηλεφωνικών συνομιλιών και εφόδους των αρχών στα σπίτια τους.
